Bəlkə də Türkiyədə iyulun 15-dən 16-na keçən gecə baş verən hadisələrin başlıca yekunu kimi dövlət sistemində olan demokratik təsisatların və qeyri-rəsmi qapalı birliklərin timsalında paralel aləmlərin birgəyaşayış dövrünün sonunu göstərmək olar
Türkiyə prezidenti Rəcəb Tayyib Ərdoğan baş tutmayan qiyamı paralel dövlətlərin birgəyaşayış dövrünün sonu kimi xarakterizə edib.
Paralel strukturların başlıca komponenti kimi ənənəvi olaraq türk ordusu çıxış edib ki, Konstitusiyaya görə, siyasətdən kənarda olub. Ancaq əslində Türkiyənin siyasi həyatının gedişini müəyyən edib.
Bu imtiyaz orduya Osmanlı fəthi dövründə verilib və Türkiyə Cümhuriyyətinin formalaşması dövründə öz təyinatını saxlayıb. Türkiyə Cümhuriyyətinin banisi Mustafa Kamal Atatürkün rəhbərliyi dövründə ordu öncə cümhuriyyətini yaradıb, sonra isə Konstitusiyanın qorunması missiyasını öz üzərinə götürüb.
60-90-ci illərdə ordu dörd dəfə siyasi idarə oluna bilməmənin qarşısının siyasi vasitələrlə yox, hərbi yolla alınması missiyasını öz üzərinə götürüb ki, bu da qısa müddətdə müsbət effekt verib, lakin ümumilikdə yaranan problemləri konstitusion vasitələrlə həll etməyə qadir siyasi mədəniyyətin formalaşmasına mane olub. Ordunun ölkədə və dünyadakı vəziyyətin inkişafına öz baxışı olub və bununla da mülki hökumətə daxili və xarici siyasətdə bu və ya başqa məsələlərə bağlı öz baxışlarını yeridib.
Ərdoğan hakimiyyətə dərin siyasi-iqtisadi böhran, siyasi partiyaların deqradasiyası və növbəti hərbi çevriliş təhlükəsi şəraitində gəldi. Dini şüarlardan istifadə edərək yadda qalan iqtisadi islahatlar həyata keçirdi, cəmiyyətin və silahlı qüvvələrin bir hissəsinin dəstəyini qazandı. Sonda bu, onun 2013-cü ildə hakimiyyətin ultramillətçi gizli təşkilat “Ergenekon”dan olan hərbi nümayəndələri ilə qarşıdurmada qalib olmasına imkan verdi. Bu qələbə qəti deyildi, belə ki, o, ordunun siyasətə təsirinin bir qədər zəifləməsi, onun sıralarında parçalanma ilə kifayətlənməli oldu. Qiyamçıların indiki qeyri-ardıcıl hərəkətləri, qətiyyətsizliyi onun hərbi-siyasi monolit kimi mövcudluğunun sonunu göstərdi. Bu, Ərdoğanın hakimiyyətə gəlişindən sonra Türkiyədə siyasi sistemdə islahatların ciddi göstəricisidir.
Baş tutmayan qiyam Ərdoğanın orduda daha miqyaslı islahatlar keçirməsinə və onu sivil dünyanın davranış normalarının tələb etdiyi kimi xarici təhlükələrdən müdafiə institutu kimi yenidən formalaşdırmasına imkan verəcək.
Buna paralel olaraq Ərdoğan vətəndaş komponenti də daxil olmaqla, demokratik institutları gücləndirməli olacaq. Iyulun 16-da vəziyyətin dəyişməsində vətəndaşların həlledici rol oynaması faktdır. Bütün çevrilişlər tarixində ilk dəfə olaraq demokratiyanın müdafiəsi üçün, üstəlik, Ərdoğanın özünün çağırışı ilə küçələrə çıxdılar.
Beləliklə, hadisələr və proseslər göstərdi ki, cəmiyyət demokratiya üçün yetişib və onu müdafiə etməyə hazırdır. Və Ərdoğan bütün yarımavtioritar meyllərilə bu fenomenlə hesablaşmalı olacaq. Demokratiyanın inkişafı ölkədə sabitliyin, eləcə də hakimiyyətin möhkəmliyinin, orduda islahatların və Türkiyə siyasi ənənəsinin əsas qarantına çevrilir.
Hadisələr həmçinin göstərdi ki, Türkiyədə demokratik institutların xilaskarı kimi Ərdoğanın vaxtaşırı olaraq məhdudlaşdırmağa can atdığı KIV, sosial media, vətəndaş təşəbbüsləri çıxış etdi. Və yaxın gələcəkdə onlarla münasibətlə bağlı yenidən düşünməli olacaq. 15-16 iyun hadisələrinin fenomeni də budur.
“Turan” analitik xidməti
pia.az
Digərxəbərlər
Populyar xəbərlər
