Cümə, 29 Mart 2024
USD : 1.7
EUR : 1.8724
Hava
+25 ° Baku
+18 ° Quba
+17 ° Qusar
+22 ° Gəncə
+27 ° Lənkəran
+32 ° Naxçıvan
+30 ° Salyan
+19 ° Şəki

Ukraynadakı müharibə daha təhlükəli çoxqütblü dünya yaradır

Ukraynadakı müharibə güc siyasətinin ənənəvi qaydaları ilə oynayacaq daha təhlükəli çoxqütblü dünyanın başlanğıcını sürətləndirir. Böyük dövlətlərin açıq rəqabəti Soyuq müharibədən sonrakı dövrdə, geosiyasi rəqabətin Amerikanın şübhəsiz dominantlığı ilə zəiflədiyi dövrdə, əsasən yox idi. Birqütblü beynəlxalq sistem güclərin daha geniş bölgüsü olan bir dünyaya doğru irəliləyirdi, lakin bu dəyişiklik Çinin və Şərqin yüksəlişi ilə birlikdə tədricən baş verdi.

Reyting.az xəbər verir ki, bu barədə “National Interest” yazıb.

ABŞ nəşrinin təhlilində qeyd olunur:

Ukraynadakı müharibə daha itaətsiz dünyanın planlaşdırıldığından daha tez gələcəyinə zəmanət verir. İşğal Rusiya ilə Qərb arasında hərbiləşdirilmiş rəqabəti canlandırıb. Moskvanın Pekinlə strateji tərəfdaşlığı o deməkdir ki, II Soyuq müharibə Qərbi Sakit okeanın qərbindən Şərqi Avropaya qədər uzanan Çin-Rusiya blokuna qarşı qoya bilər.

Birləşmiş Ştatlar və onun müttəfiqləri böyük strategiyalarını buna uyğun yeniləməlidirlər. Soyuq müharibə başa çatdıqdan sonra onlar idealist istəklərin həyata keçirilməsinə və liberal nizamın qloballaşmasına diqqət yetirdilər. Bu günlər bitməlidir. İndi Qərb öz idealist ambisiyalarını azaltmalı, daha çox Hobbesist dünyada yaşadığını dərk etməli və realpolitik təcrübəyə əsaslanan möhtəşəm strategiyaya qayıtmalıdır.

Birinci Soyuq müharibə dövründə olduğu kimi, səbirlilərin qarşısının alınması strategiyası liberal beynəlxalq nizamı genişləndirməyə deyil, geosiyasi sabitliyi və müdafiəni qorumağa yönəldilməlidir. Birləşmiş Ştatlar həm Avropa, həm də Asiya-Sakit okean əməliyyat teatrlarında öz gələcək iştirakını gücləndirməli olacaq ki, bu da təkcə müdafiə xərclərinin artırılmasını deyil, həm də Yaxın Şərqdə və ya Yaxın Şərqdən başqa yerlərdə, periferik rayonlarda baha başa gələcək müharibələrindən və dövlət quruculuğu macəralarından ciddi şəkildə qaçmağı tələb edəcək.

ABŞ-ın rəhbərlik etdiyi ittifaq sisteminin dəstəklədiyi liberal-demokratik blokla Rusiya və Çinin dəstəklədiyi avtokratik kapitalist bloku arasında rəqabət kəskinləşdikcə, bir çox ölkələr tərəf tutmaqdan çəkinəcək. Yalnız qırxa yaxın ölkə Rusiyaya qarşı sanksiya rejiminə riayət etməyi seçdi ki, bu da bir çox ölkələrin, xüsusən də Qlobal Cənubda blokların heç birini dəstəkləməyəcəyini və kənarda oturacağını göstərir. Dünya ölkələrinin təxminən üçdə ikisi ABŞ-dan daha çox Çinlə ticarət etdiyinə görə, effektiv qoşulmama əksər ölkələr üçün seçim siyasəti ola bilər ki, bu da inkişaf etməkdə olan dünyanı xarakter və praktikada ikiqütblü olmaqdan daha çoxqütblü edir.

Vaşinqton xaricdə demokratiya və insan haqlarının təşviqini zəiflətdiyinə görə Bayden administrasiyası dünyanı çox kəskin şəkildə demokratiya və avtokratiyalara bölən geosiyasi baxışı formalaşdırmaq meylindən çəkinməlidir. Strateji və iqtisadi məqsədəuyğunluq bəzən Qərbi repressiv rejimlərlə tərəfdaşlığa sövq edəcək; məsələn, aşağı enerji qiymətləri İran, Səudiyyə Ərəbistanı, Qətər və Venesuela ilə davamlı əməkdaşlıq tələb edə bilər.

Yeri gəlmişkən, dünyanın bir çox demokratik ölkələri Şərq-Qərb rəqabətinin yeni dövründən kənarda qala bilər, bunu Braziliya, Hindistan, İsrail, Cənubi Afrika və digər demokratik ölkələrin Rusiyanın Ukraynaya təcavüzünə təmkinli reaksiyaları sübut edir.

Şübhəsiz ki, Birləşmiş Ştatlar və onun demokratik tərəfdaşları tarix qövsünü daha böyük azadlıq və ədalətə doğru əyməyə çalışarkən, həm ölkə daxilində, həm də xaricdə liberal dəyərləri və təcrübələri müdafiə etməyə davam etməlidirlər. Lakin onlar yeni geosiyasi məhdudiyyətləri nəzərə alaraq bu vəzifəyə praqmatik ayıqlıqla yanaşmalıdırlar. Xüsusilə, Qərb etiraf etməlidir ki, onun əsas rəqibi, Çin və Rusiyanın dəstəklədiyi qeyri-liberal blok, sovet sələfindən qat-qat güclü rəqib olacaq. Bu reallıqla üzləşmək üçün Qərb onun qeyri-liberal alternativlərdən həm siyasi, həm də iqtisadi cəhətdən üstün olmasını təmin etməlidir. Qərb təkcə qələbə üçün lazımi material toplamalı deyil, həm də geniş şəkildə bölünmüş ikibloklu dünyada hər iki tərəfi tutmaqdan çəkinən bir çox ölkələri demokratik düşərgəyə cəlb edə biləcək uğurlu və cəlbedici idarəçilik modeli təklif etməlidir. Beləliklə, Atlantik demokratiyaları öz daxili zəifliklərini aradan qaldırmağa davam etməli və liberal institutların və təcrübələrin daxili əsaslarını canlandırmalıdırlar.

Rusiyanın Ukraynaya hücumu transatlantik birlik və qətiyyət yaratsa da, Qərb demokratiyalarını sıxışdıran qeyri-liberal populizm heç vaxt əbədi olaraq yox deyil. Birləşmiş Ştatlar dərin qütbləşmədə qalır. Keçən ilin sonlarında keçirilən sorğuya görə, amerikalıların 64 faizi ABŞ demokratiyasının "böhran və uğursuzluq təhlükəsi altında" olmasından qorxur. İnflyasiyanın tüğyan etdiyi bir vaxtda Respublikaçılar Partiyasının Amerika Birinci qanadı noyabrın ortalarında güclənməyə hazırlaşır.

Avropada da qeyri-liberal populizm hələ də canlıdır və bunu Macarıstanda Viktor Orbanın bu yaxınlarda yenidən seçilməsi və apreldə keçirilən prezident seçkilərində Fransada ifrat sağçıların təsirli çıxışı bariz şəkildə sübut edir. Atlantikanın hər iki tərəfi hələ də liberal nizamın uzunömürlülüyünü və qlobal cazibəsini təmin etmək istəyirlərsə, evlərini qaydasına salmaq üçün çox iş görməlidirlər.

Çin-Rusiya bloku ilə Qərb arasında yeni Soyuq müharibə başlayır, lakin dialoq birinci Soyuq müharibə dövründəkindən daha vacib olacaq. Daha bir-birindən asılı və qloballaşan dünyada silahlara nəzarət danışıqları, iqlim dəyişikliyinin qarşısının alınması, nüvə silahlarının yayılmasının qarşısının alınması, beynəlxalq ticarətin idarə edilməsi, kiberidarəçilik və s.

Qarşıdurma və cəlbetmənin hibrid strategiyasını həyata keçirən Qərb qlobal problemləri həll etmək üçün kiçik qrupların yeni formatlarını axtarmalı, rejimin növündən asılı olmayaraq dövlətləri danışıqlar masasına oturtmalıdır. Hətta indi müəyyən səviyyəli iqtisadi tənəzzül qaçılmaz olsa belə - Rusiyaya tətbiq edilən sanksiyalar iqtisadi qarşılıqlı asılılığı müşayiət edə biləcək riskləri üzə çıxardı - Qərb demokratiyaları seçki əməkdaşlığını inkişaf etdirmək üçün Çinlə ticarət inteqrasiyasından istifadə etməyə çalışmalıdırlar.

Qərb həm də Moskva ilə Pekin arasındakı məsafəni artırmaq yollarını axtararaq, yaranmaqda olan Çin-Rusiya blokunu zəiflətməyə çalışmalıdır. Ukraynanın işğalı Rusiyanı iqtisadi və strateji cəhətdən Çindən asılı vəziyyətə salıb.

Putin Si Zinpinin köməkçisi olmaqdan xoşlanmayacaq. Atlantik demokratiyalar Kremlin Çinin kiçik tərəfdaşına çevrilməsi narahatlığından istifadə edərək Rusiyanın Qərb üçün seçiminin olduğunu bildirməlidir. Çinin Rusiyaya ehtiyacı olduğundan Rusiya Çinə daha çox lazımdır, ona görə də Qərb də Pekini Moskvadan uzaqlaşdırmağa çalışmalıdır. Pekinin Ukraynadakı müharibəyə ehtiyatlı reaksiyası iqtisadi və geosiyasi çevrilişlə bağlı ən azı müəyyən dərəcədə diskomfortdan xəbər verir.

pia.az


Etiket:


Digərxəbərlər

General Mövlam Şıxəliyevin 2 milyondan çox əmlakı özünə qaytarıldı - Siyahı

Putinin ilhaq və səfərbərlik qərarı - Bundan sonra müharibənin taleyində hansı faktorlar əsas rol oynayacaq?

Populyar xəbərlər

Yarım milyon mənimsəyən baş həkim həbsdə öldü    

“Verdiyi koordinatlar o qədər dəqiq idi ki...” - Döyüş yoldaşları Milli Qəhrəman haqqında - Video

BMT Baş katibi azərbaycanlı diplomatı yüksək vəzifəyə təyin edib

Uçot dərəcəsi endirilir, amma kredit faizləri azalmır. Nədən...

Məşhur avtomobil markasının Azərbaycanda istehsalına başlanıldı    

Bakıda “Prius”ların kütləvi satışına başlanıldı - Foto    

Fələstinin yeni xarici işlər naziri ermənidir...

Alen Simonyan və Sahibə Qafarova arasında keçiriləcək növbəti görüşün tarixi məlum olub

Şəkidə 26 yaşlı gənc sirkə turşusundan zəhərlənib

Ən çox oxunanalar