1 avqust – Azərbaycan xalqının əlifba bayramı

Bu gün Azərbaycan dili və əlifbası günüdür.

Xaqlımızın dünya sivilizasiyasına bəxş etdiyi ilk yazı nümunələrindən biri Qobustan və Gəmiqaya təsvirləridir. Araşdırmalar sübüt edir ki, bu əsərlərdə müxtəlif əlifbalardan istifadə edilib. VII əsrdə İslam dini qəbul edildikdən sonra əvvəlki yazı şəkilləri unudulub və ərəb əlifbasına keçilib. Ərəb əlifbası min illər boyunca xalqımızın yazı qrafikası olaraq qalıb. Amma ərəb əlifbası dilimizin səs sistemini tam əks etdirə bilmirdi. XIX əsrdə bir çox ədiblərimizi əlifba islahatını düşünməyə vadar edir. XX əsrin əvvəllərində isə müxtəlif ictimai-siyasi cərəyanlar yaranmağa başlayır.

Sovet istilasından sonra isə vəziyyət tamamilə dəyişir.

1922-ci ildə Azərbaycan hökumətinin qərarı əsasında yeni əlifba komitəsinin yaradılması, həmin komitəyə Azərbaycan dili üçün latın qrafikalı əlifba tərtibinin tapşırılması yeni qrafikaya keçilməsi yolunda atılmış ilk ciddi addım idi. 1923-cü ildən etibarən latın əsaslı əlifbaya keçmə prosesi sürətləndirildi. 1926-cı ildə keçirilmiş birinci Ümumittifaq Türkoloji qurultayın tövsiyələrinə cavab olaraq 1929-cu il yanvarın 1-dən etibarən Azərbaycanda kütləvi şəkildə latın qrafikalı əlifba tətbiq edildi. Qısa bir müddət ərzində latın qrafikasının işlədilməsi Azərbaycanda geniş kütlələr arasında savadsızlığın ləğvi üçün olduqca əlverişli zəmin yaratdı.

Bu nailiyyətlərə baxmayaraq həmin əlifba 1940-cı il yanvarın 1-dən kiril yazısı əsasında tərtib edilmiş yeni qrafikalı əlifba ilə əvəz olundu. Yarım əsrdən çox bir müddət ərzində kiril qrafikası ilə Azərbaycan elmi və mədəniyyətinin qiymətli nümunələri yaradıldı. Lakin kiril qrafikasının dilimizin səs quruluşuna uyğun gəlməməsi Azərbaycan ziyalılarını bu əlifbanın təkmilləşdirilməsi yolunda mütəmadi iş aparmağa sövq etdi. Təcrübə göstərdi ki, kiril qrafikasının dilimizin səs quruluşuna uyğunlaşdırılması yolunda nə qədər cəhd göstərilsə də, optimal variantın əldə edilməsi mümkün deyildir, bu da onun nə vaxtsa dəyişdiriləcəyi ehtimalını gücləndirdi. Müstəqilliyimizin qazanılmasından sonra yaranmış tarixi şərait xalqımızın dünya xalqlarının ümumi yazı sisteminə qoşulması üçün yeni perspektivlər açdı və latın qrafikalı Azərbaycan əlifbasının bərpasını zəruri etdi. Bu isə müvafiq qanun qəbul olunması ilə nəticələndi. Nəhayət ki, Azərbaycan prezidenti Heydər Əliyevin 2001-ci il avqustun 9-da imzaladığı fərmanla hər il avqustun 1-i Azərbaycan dili və əlifbası gününü qeyd edilir.